Elizabeth döneminde bütün Shakespeare oyunlarında her rolü erkekler canlandırıyordu sahnede. Geleneksel Türk tiyatromuzun bir alışılagelmişi olarak bu türden bir varlığın paralelliğini kabul edebiliriz. Orta oyununda olsun Karagöz’de olsun, erkek oyuncular sahnedeydi. Perdenin arkasından da daha çok duyduğumuz erkek sesiydi. İstisnai durumlarda kadın kılığına girmiş erkek oyuncularla (zenne) ya da Karagöz’ü konuşturan kişinin (hayâlî) sesini inceltmesiyle kadın oyuncu eksiği telafi edilirdi.
Zaman ilerledikçe değişim de kaçınılmaz oluyor herhalde. Bugüne kadar genellikle erkeklerin sesiyle izlemeye alıştığımız Karagöz ve Hacıvat’ı artık kadınlar da seslendiriyor. Anaokulu öğretmeni Seçil Köklü kadın hayalilerden bir tanesi. Köklü, Karagöz oyunlarıyla çocuklara mesaj vermenin daha rahat olduğunu söylüyor.
Marmara Üniversitesi okul öncesi Öğretmenliği bölümü 3. sınıfta okuyan Köklü şu anda değişik anaokullarında stajyer öğretmen olarak da görev yapıyor. Karagöz oyunuyla komşusu hayâlî (Karagöz oynatan) Emin Şenyer vasıtasıyla tanışmış. Şenyer’in işini yaparken özellikle çocukların eğitimine yönelik işlediği konular ve çocukların üzerinde bıraktığı tesirden etkilenmiş. Bunun üzerine onun çırağı olmaya karar vermiş.
Okulu bitirdikten sonra bir anaokulunda öğretmen olarak çalışacak olan Köklü hayâlî olmayı neden istediğini şöyle açıklıyor: “Karagöz oyunlarını çocuklar hem seviyor hem de çok sempatik geliyor. Bu yüzden verdikleri mesajı direkt olarak alabiliyorlar. Örneğin anaokulunda çocuklara sokağa tükürülmemesi gerektiğini öğretiyoruz. Fakat bu bazı çocuklarda etki yapmayabiliyor. Ama gölge oyununda Hacıvat “Karagöz’üm sokaklara tükürülmez, yaşadığımız çevreyi temiz tutmalıyız değil mi” diye bir soru soruyor. Bunu duyan çocuklar, varsa, sokağa tükürme huyundan vazgeçiyor. Tabii anaokullarında ders verdiğimiz için bu örnekleri çok yaşadık. Ayrıca çok değişik mesajları gölge oyunu aracılığı ile vermek mümkün. Örneğin çok kitap okumanın önemini Hacıvat ya da Karagöz’ün ağzından duymaları onları çok daha fazla etkiliyor.
Ancak hayâlî adayı Köklü’nün şimdilik bir sorunu var. Karagöz’ün sesi kalın olduğundan şimdilik bir bayan olarak seslendirmekte zorlanıyor. Ancak bu sorununu eğitimle aşacağına inanıyor. Bu konuda en büyük destekçisi de hocası Hayâlî Emin Şenyer. Öğrencisinin hayâlî olma konusunda çok yetenekli olduğunu vurgulayan Şenyer bayan olmasına rağmen ileriki günlerde gırtlak sorununu halledeceğini belirtiyor.
Şenyer, en büyük Karagöz ustalarından Metin Özlen’den el almış. Ustalar çok seçkin öğrencilerine el verirmiş. Her hayâlî’nin bir mahlası (takma ad) olduğundan, Özlen usta da Şenyer’e Hayâlî saraç Emin mahlasını vermiş. Yaklaşık on yıldır karagöz oynatan Şenyer daha önce kendi atölyesinde ayakkabı imal ediyormuş. Bu yüzden hocası mahlas verirken iyi deri işleyen manasında Hayâlî Saraç Emin demiş.
Hayâlî saraç Emin ustasının el vermesinden sonra asıl mesleği olan ayakkabıcılığı bırakmış. Şimdi sadece Karagöz oynatıyor. Genellikle sünnetlerde, okullarda, yuva , kreş ve anaokullarında çocuklara sesleniyor. Özellikle ramazan aylarında kendisine olan talep artıyormuş. www.karagoz.net adresli bir web sitesi de olan Şenyer’e web sitesi aracılığıyla ulaşan yurtiçi ve yurtdışı okullardan davetler alıyormuş. Hayâlî Saraç Emin’in en büyük şikayeti Karagöz oyununa devlet desteğinin olmayışı. Yaklaşık altıyüz yıllık tarihi olan Karagöz kültürünün kaybolmaya yüz tuttuğunu söylüyor.
Ropörtaji yapan : Birol Aydın
Zaman Gazetesi Turkuaz eki 7 Temmuz 2002