Tayland gölge oyunu

Tayland gölge oyunu iki ayrı başlık altında incelenmelidir. Nang Yai ve Nang Talung. Nang Yai, yekpare büyük tasvirlerle oynatılır ancak Nang Talung küçük ve hareketli tasvirlerle oynatılır.

Nang Yai tıpkı Kamboçya gölge oyunlarından olan Sbek Thom gibi tek parça ve eklemsiz, hareketsiz büyük tasvirlerle oynatılan bir türdür. Tasvirleri taşıyan oyuncuların/dansçıların tasvirlerin sağında ve solunda bulunan bambu değnekleri hareket ettirilmeleri ile oynatılır. Sbek Thom gibi Hint kültüründen etkilendiği çok açıktır. Nang Yai gösterilerinin neredeyse tamamı Hindu kültürünün en önemli epik mitolojik destanları olan Ramayana ve Mahabarata destanlarından alınmıştır.

Vişnu, Hindu kültürünün önemli tanrılarından biridir, Vişnu bir gün bir insan olarak dünyaya gelir ve Rama ismini alır, Ramayana “Rama’nın yürüyüşü” demektir. Ramayana, tanrı Vişnu’nun bir insan olarak dünyada yaşadığı olayların anlatıldığı bir destandır. Güneydoğu Asya ülkelerinde Hindu kültürü çok yaygın, bazı yerlerde ise baskın kültürdür. Bu açıdan Hindu kültürünün Tayland kültürünü de etkilemiş olması gayet doğaldır. Ramayana ismi Thai dilinde Ramakien olarak anılır.

Nang Yai gösterileri yaklaşık 5 mt X 15 mt ölçülerindeki büyük perdelerde yapılır. Tasvirleri (kuklaları) oynatan kişiler konuşmazlar, yani tasvirleri konuşturmazlar. Arka planda bir usta müzikal bir şekilde olayı anlatmaya başlar, anlatılan olaya göre tasviri oynatan dansçılar tasvirleri hareket ettirirler. Perdenin hem önünde hem de arkasında yer alırlar. Piphat adındaki orkestra oyun esnasında müzik çalar.

Tayland’da en geniş Nang Yai tasvirleri kolleksiyonu Wat Khanon Nang Yai Museum’da bulunmaktadır. Burası bir Budist tapınağıdır, Nang Yai gösterileri de genellikle Wat denilen tapınaklarda yapılmaktadır, bu da bize Nang Yai gösterilerinin dinsel yanını göstermesi açısından önemlidir.

Bir de Doğu Tayland’da Rayong şehrinde küçük bir Nang Yai müzesi vardır. Cumartesi günleri her iki tapınakta da Nang Yai gösterileri yapılmaktadır.

Wat Khanon Nang Yai Müzesinden bazı tasvirler
(Fotoğraflar Emin Şenyer tarafından çekilmiştir, izinsiz kullanılamaz)

Nang Talung daha çok Güney Tayland’da yaygındır, Phattalung şehrinde ortaya çıktığı düşünüldüğü için Nang Talung adını almıştır. Bizdeki Karagöz oyunları gibi oynatan kişi tasvirleri seslendirir. Tasvirlerin kolları hareketlidir ve konuştukları zaman çene de açılıp kapanır, tasvirler yaklaşık 50 cm civarındadır, daha çok komik ve güncel olaylar anlatılır. Oynatıcı perdenin arkasında bağdaş kurarak oturur, perdenin hemen altında yeni kesilmiş bir bambu gövdesi vardır, tasvirlerin gövdelerinde ise dibi sivriltilmiş bir çubuk dikilidir, oynatıcı tasvirlerin üzerine dikili olan dibi sivri sopaları bambu gövdesine saplar ve tasvirleri perdeye yaslar. Hangi tasviri konuşturacaksa o tasvirin kolundaki sopayı tutarak hareket ettirir ve konuşturur. Piphat adındaki orkestra da oynatıcıya eşlik eder. Tasvirleri oynatan ustaya Nai Nang adı verilir.

Güney Tayland’da Nakhon Si Thammarad şehrinde gölge oyunu ustası Suchat Subsin’in atölyesi bir müze haline getirilmiş ve çocukları tarafından hem tasvir yapımı hem de gölge oyunu oynatımı devam ettirilmektedir.

Suchart Subsin gölge oyunu müzesinden görüntüler.
(Fotoğraflar Emin Şenyer tarafından çekilmiştir, izinsiz kullanılamaz)

Phattalung şehri bizde Karagöz oyunlarının doğum yeri olarak bilinen Bursa efsanesi gibi Nang Talung gölge oyununun doğduğu yer olarak biliniyor. Phattalung’da gölge oyunu ustası Kittital Sornwong’u da atölyesinde ziyaret ettim ve fotoğraflar çektim.