Malezya ve Endonezya gölge oyunlarına Wayang Kulit adı verilir. Wayang “Gölge” anlamına gelir, Kulit ise “deri” demektir. Genel olarak Wayang Kulit adı verilen Malezya gölge oyunları dört ayrı başlık altında incelenmelidir. Bunlar Wayang Kulit Jawa (Wayang Kulit Purwa olarak da bilinir), Wayang Kulit Gedek, Wayang Kulit Melayu ve Wayang Kulit Siam (Wayang Kelantan olarak da adlandırılır). Wayang Kulit oynatan ustaya “Dalang” adı verilir. Dalang “Kelir” adı verilen beyaz perdenin arkasına bağdaş kurarak oturur, perdenin hemen önünde yerde kuru olmayan, taze bir bambu veya muz ağacı gövdesi bulunur. Tasvirlerin gövdesinin tam ortasından dikine dikilen ucu sivri sopayı yaş bambu/muz ağacına saplayıp tasviri perdeye yaslar. Bu şekilde pek çok tasvir perdede bulunur, dalang hangi tasvirin sırası gelmişse o tasvirin kolundaki sopayı hareket ettirerek tasviri konuşturur.
Perde arkasında bir de orkestra bulunur, gölge oyununda müzisyenlik yapanlara “Gamelan” adı verilir, orkestrada geleneksel Malay çalgıları bulunur, bunlar Serunai, Rebab, Gedung, Canang ve Gonglardan oluşur.
Malezya Wayang Kulit oyunlarının nasıl ortaya çıktığı hakkında net bir bilgi yoktur ancak Jawa (Türkçede biz Cava olarak biliyoruz) Adasında, Kamboçya ve Tayland kültürlerinin etkisiyle gelişmiş olabileceği varsayılmaktadır. Tıpkı Cava, Kamboçya ve Tayland gölge oyunlarında olduğu gibi tasvirler oynatılırken perdeye tam yapıştırılmazlar, hafifçe geride tutulurlar, böylece seyirci tasvirin kendisini değil gölgesini görmüş olur.
Wayang Kulit Jawa ya da Wayang Kulit Purwa adından da anlaşıldığı gibi Endonezya’nın Jawa Adasında ortaya çıkmış bir türdür, öykü olarak Hindu kültüründeki Mahabarata ve Ramayana destanlarındaki iyi ve kötü arasındaki savaş anlatılır. Malezya’nın Selangor ve Johor bölgelerinde oynatılan Wayang Kulit tarzıdır.
Wayang Kulit Gedek Malezya’nın Kedah bölgesinde yöresel aksan ile yapılan bir Malezya Gölge Oyunu tarzıdır. Tıpkı Türk gölge oyununda olduğu gibi iki ana karakter vardır, bunlar Etong ve Etau’dur. Tasvirler profilden değil karşıdan göründüğü gibi yapılmıştır. Konunun uzmanları Güney Tayland’da oynatılan Nang Talung’dan etkilendiği düşüncesindedirler. Oyunlarda işlenen öyküler güncel toplumsal olayları işlemektedirler.
Wayang Kulit Kelantan, Malezya’nın kuzeydoğusundaki Kelantan bölgesinden adını almıştır, Wayang Kulit Siam da denir, Siam Tayland’ın eski adıdır (Siam Krallığı), Kelantan bölgesi Tayland’a sınır komşusudur, ayrıca Dalang’ın oyun esnasında Tayland kültüründe yer alan “Maharisi Mantra” okuması da bu sanatın Tayland’dan geldiğini kanıtlamaktadır. Ayrıca tıpkı Kamboçya ve Tayland gölge oyunları gibi Hindu destanı olan Ramayana öykülerinden oluşur. Daha çok Kelantan ve sınır komşusu Terengganu eyaletlerinde yaygındı. 1990’lı yıllarda bu eyaletlerde iktidar olan PAS (Malezya İslami Parti) döneminde dini gerekçelerle turistler için yapılan gösteriler haricinde yasaklandı, bu da sanatın yaygınlığını kaybetmesine neden oldu. Günümüzde “Ulusal Sanat, Kültür ve Miras Akademisi (AWSARA)” ve “University Sains Malaysia (USM)” tekrar canlandırılmaya çalışılmaktadır.
Wayang Kulit Malaya ise Ramayana ve Mahabarata ile birlikte Panji hikayelerinin de anlatıldığı bir türdür.
Bu dört Wayang Kulit tarzı da birbirlerinden çok küçük faklarla ayrılmaktadırlar. Konuya hakim olmayan dışarıdan biri bu oyunları seyrettiği zaman aradaki farkı anlayabilmesi çok zordur, bu sadece konuyla ilgili profesyonellerin ayırt edebilecekleri bir konudur.
Wayang Kulit derisinin hazırlanışı, derinin kılları döküldükten sonra kuruması için bu şekilde gerilir.
Not: Fotoğraflar Emin Şenyer tarafından çekilmiştir, izinsiz kullanılamaz.
