Gölge oyunu ustası Emin Şenyer “Güncel hale getirilmeyen karagöz oyunlarını kimse seyretmek istemiyor. Bu yüzden oyunun sonunda dansöz yerine Tarkan ya da Sezen Aksu’ya yer veriyorum” diyor
Tek kanallı TRT kuşağı beyazcamdan bilir Karagöz Hacıvat’lı akşamları… Tiyatrosuz, sinemasız ve internetsiz dönemin sayılı eğlencelerindendi gölge oyununu izlemek. Artık eskisi kadar ilgi görmüyor ama bu geleneği yeniliklerle birlikte ayakta tutmaya çalışanlar da var. Tıpkı evine Tarkan ve Sezen Aksu figürlü perde kuran Emin Şenyer gibi.
Gölge oyunuyla , halk ağzıyla Karagöz Hacıvat ile ilgilenmeye ne zaman başladınız?
1976 yılında Kültür Bakanlığı tarafından düzenlenen yarışmada Türkiye’nin en iyi Karagöz ustası seçilen Metin Özlen’in yanında usta çırak ilişkisi içinde yetiştim. Ustamın bana verdiği icazet ve mahlas (Hayali Saraç Emin) ile karagöz oynatmaya başladım. Baba mesleği olan saraçlığı 30 yıl yaptıktan sonra 1997 de profosyonel gölge oyunculuğuna başladım.
Gölge oyunu bir zamanların vazgeçilmez eğlencesi idi, şimdilerde mesleğinizin durumu ne?
Ne yazık ki karagöz sanatımız çok fazla suistimal ediliyor. Eline bir karagöz ve hacıvat tasviri alan herkes karagöz oynatmaya çalışıyor. Tabii ki bir usta yanında yetişmedikleri için hakkıyla oynatamıyorlar. Oynatanlar ise kendini yenilemediği için sıkıcı bulunuyor.
Karagöz neden hacıvat’ı sürekli dövüyor?
Hacıvat bugünkü entel tabir edilen tiplemeyi canlandırıyor. Az buçuk okumuş olduğundan ikiyüzlü , ukala , riyakar , çıkarcı.. Her türlü olumsuzluk onda var. karagöz ise bir halk tiplemesi. Toplumdaki cahil sıradan insanlarla aynı. Hacıvat perdeye gelen herkesi tanır, herkesin işini halletmesinde aracılık yapar, karagöz’ü çalıştırı ve çıkarı kendisi sağlar. Günümüzde Türkçe-İngilizce karışımı konuşuyorlar. Hacıvat da Farsça ve Arapça kelimeler sokuşturuyor cümlelerinin arasına. Amacı bilgili olduğunu göstermek. Karagöz ise bunun böyle olmadığını döverek anlatıyor. Kabalığı buradan kaynaklanıyor.
Gölge oyununun ustası nereden anlaşılır?
Karagöz oyunlarında onlarca tipleme var, iyi bir usta bütün tiplemelerin seslerini ve lehçelerini bilir, bu tiplemeleri kendi lehçeleri ile konuşturur.
Eşiniz de size asistanlık yapıyor değil mi?
Evet, çocuklar büyüyünce canı sıkılmaya başladı evde. Öteden beri ilgi duyardı işime, aşinalığı vardı. Vurguları tef çalarak o seslendiriyor.
Web sayfanızı kendiniz hazırlamışsınız?
Günümüz teknolojisini kullanarak halka ulaşmak daha kolay, Web sitesi yaptırmak istedim yüksek fiyat talep edilince bilgisayara oturdum ve kendi web sitemi kendim hazırladım.
Yenilik adına siz neler yaptınız?
Farklı teknikler kullanarak kendime has bir tarz oluşturdum. Tasvir yapımında geleneksel süsleme sanatlarının unsurlarını da kullanıyorum. Lizbon kukla müzesi yirmi parçalık tasvir kolleksiyonumu satın aldı , halen sergiliyor.
Bu sene (2004) bir Alman opera grubunun daveti üzerine Almanya‘ya gittim ve Mozart’ın Saraydan Kız Kaçırma operasını gölge oyunu olarak oynattım. Almanya’da yaşayan ünlü tiyatro yönetmenimiz Meray Ülgen figürlerini çizdi, ben de deriden tasvirlerini yaptım. Bu oyun filme alındı, bütün yaz boyunca ünlü Goethe tiyatrosunda opera başlamadan önce uvertur müziği eşliğinde özet olarak seyirciye gösterildi. Yine bu yıl (2004) Berlin Türk gününde karagöz hacıvat oynattım. Hem Alman hem de Türk seyirciler vardı, hepsinin ilgisi çekti hatta bazıları bir kaç kere seyretti.
Türkler siyasi tiplemeleri pek sever, karagözde neden yok?
Sultan Abdulhamit’e kadar karagöz perdesinde siyasal yergiler yapılırmış, Abdulhamit devrinde bu yergiler çok ağır bulunmuş ve yasaklanmış. O tarihten sonra yazılı metinlere bağlı bir çocuk oyunu şeklinde gelenekselleşmiş. Zaman içinde yeni oyunlar yazılamamış. Ben klasik kalıplardan yararlanarak güncel motifleri, olayları mizahi bir dille anlatan oyunlar oynatıyorum, bu da herkesin ilgisini çekiyor. Güncel hale getirilmeyen ezbere oynatılan karagöz oyunlarını kimse seyretmek istemiyor.
Ropörtaji yapan : Bünyamin Aygün
Milliyet Gazetesi 19 Eylül 2004