Karagöz oyunlarındaki Zeybek tiplemesi hemen hemen Tuzsuz Deli Bekir gibi korkulan, çekinilen, işlerin sarpa sarması sonrası ortaya çıkarak heybeti ile korku salan ve olayların çözülmesini sağlayan bir karakterdir. Hatta Kanlı Nigar oyununda Tuzsuz Deli Bekir de Kanlı Nigar tarafından soyularak çıplak vaziyette evden atılır ama sonradan gelen Zeybek Tuzsuzun yapamadığını yaparak kadınları yola getirir ve kapıda çıplak bekleyen mahallelinin elbiselerinin verilmesini sağlar.

“Zeybek; toplumsal yapının baskı altında tutulduğu dönemlerde işkenceye, barbarlığa, adaletsizliğe, haksızlığa ve zulme uğrayanları korumak için halkın içinden çıkarak başkaldıran silahlı bir halk kahramanıdır. Eşkiyaya karşılık olarak da kullanılmaktadır. Zeybek’liğin kökeni 16. yüzyıl sonunda başlayıp 17. yüzyıl ortalarına kadar devam eden Celali isyanına dayanır. Baskıcı egemen yönetime başkaldıran, varlığını kendi mücadelesi ve benliği ile ortaya koyan, başına buyruk yaşayan dağların özgür insanı efelerin – zeybeklerin kendine özgü düzeni ve uyduğu kuralları vardır. İşte bu kültürel ortam zeybekliğin kültürel dokusunu da belirler. Zeybek kıyafetleri, duygu dünyası ve yansımaları, çaldığı ve dinlediği müzik, ortaya koyduğu figürler, tavırlar ve davranışlar hep bu dokunun bir parçasıdır.”*

“Zeybekler çocukluktan itibaren geleneklere bağlı olarak yetiştirilir, vukuatı olmayan (kız kaçırma, çetecilik, dağa kaldırma vb.) olmayan genç zeybek sayılmazdı. Kızanlardan gözü pekliği ve yiğitliği ile kendini belli edenler zeybek olur, yiğitlikte en üstün olan ise efe adını alırdı. Zeybekler kızanları eğitir ve yönetirdi. Zeybekliğin geleneksel yapısı 19. yüzyılda eşkiyalığa karşı alınan önlemler nedeniyle dağıldı fakat zeybekler Kurtuluş Savaşı sırasında vatan savunmasında çok önemli yararlıklar göstermişlerdir.”**

Zeybek tiplemesi bazı Karagöz oyunlarında olumlu bazılarında ise olumsuz bir karakter olarak canlandırılmıştır. Kurtuluş savaşı öncesine kadar zeybek toplum tarafından olumsuz bir insan olarak algılandığından bu düşünce karagöz oyunlarına da yansımıştır.

Zeybek, Emin Şenyer Yapımı

*Ali Aktaş Zeybek kültürü sempozyumu Muğla Üniversitesi. Yay. S.11

**Büyük Larousse Zeybek Maddesi Cilt 24